Dwuzłotówki z 1794, czyli GNDM trąbi nam Eureka!

Są takie chwile w życiu amatora numizmatyki, które pamięta się szczególnie. Najczęściej to jakieś kluczowe wydarzenia związane z rozwojem naszych kolekcji, typu – podjęcie decyzji o kierunku zbiorów, zdobycie jakiejś szczególnie rzadkiej monety, pozyskanie trudnodostępnej literatury czy też uzyskanie „tajemnej wiedzy” na tematy związane z naszymi zainteresowaniami. Długo można by je wymieniać a i tak dla każdego z nas pewnie, co innego jest szczególnie warte zapamiętania. Dzisiejszy wpis będzie właśnie o jednym z takich dni, jaki przydarzył mi się niedawno i który jak myślę był szczególny nie tylko dla mnie, lecz zelektryzował wielu miłośników mennictwa okresu SAP. Ale zacznijmy od początku…

Otóż był wczesny wieczór we wtorek 30 sierpnia, kiedy to robiąc standardowy przegląd stron internetowych ważnych dla moich rozlicznych pasji zajrzałem jak to, co dzień mam w zwyczaju na stronę facebooka do Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka. Tam jak zwykle chciałem zobaczyć, co ciekawego słychać w GNDM, jakie nowości będą wystawiane do sprzedaży a także pobyć chwilę w świecie wielkiej (najczęściej też dość kosztownej) numizmatyki przez duże N J.  Jak grom z nieba spadła wtedy na mnie informacja o odkryciu nowej, nienotowanej nigdy wcześniej odmiany dwuzłotówki z 1794 roku. Byłem jak to się mówi „w temacie”, bo przecież sam na tym blogu zaledwie 2,5 miesiąca wcześniej opisałem dokładnie ten rocznik. Wtedy też określiłem i dodałem swoją nienotowaną odmianę tej monety. Przeczytałem, zatem szybko krótką notatkę i rzuciłem się na zdjęcia. 

Jak BYK piękna ośmiogroszówka wybita stemplem II ordynacji menniczej na nowym, skośnie karbowanym krążku stosowanym już w III reformie. Wszystko, co najważniejsze zaznaczone zostało czerwonymi strzałkami. Zaraz po tym odpaliłem filmik dołączony na stronie, na którym mogłem już spokojnie z każdej możliwej strony podziwiać tę nowinkę. Moneta prezentowała się naprawdę pięknie (drugi stan to jednak cudo) a triumfalny ton nagrania jeszcze bardziej podkreślał doniosłość tej chwili. Co ciekawe, Pan Damian w tym nagraniu nie tylko opisał samą monetę, ale przy okazji dokładnie i ze szczegółami wyjaśnił, na czym polega jej wyjątkowość. Wypada wspomnieć, że godnym szacunku fragmentem nagrania było również publiczne pochwalenie profesjonalizmu swojego pracownika. Pan Marcin Żmudzin, który był fizycznym odkrywcą monety może być dumny z siebie… i swojej pracy J Z nagrania dowiedziałem się również o tym, że byłem jedną z dwóch osób, z którą skontaktowano się, aby omówić i potwierdzić to odkrycie przed publikacją na stronie. Cieszę się, że zasłużyłem na ten honor. Niestety cały dzień byłem zajęty w pracy i nie miałem szansy, aby się z tym zapytaniem zapoznać i na tym etapie wyrazić swoje zdanie. Świetnie, że Pan Rafał Janke „był na posterunku” i wyraził opinię znawcy tematu, z którym trudno się nie zgodzić. Ja mogę tylko dodać, że już „post factum” miałem szansę wymienić się mailami z samym „odkrywcą” i szczerze mu pogratulować. A teraz oddajmy głos odkrywcom, niżej załaczam filmik o którym mowa.

Zobaczmy, więc co tu mamy. Piękny, praktycznie niejustowany egzemplarz w mocnym drugim stanie zachowania. Wszystko jest na zdjęciach i nagraniu, więc nie ma sensu przedłużać tylko zobaczmy jak rynek wycenił tą rewelacyjna monetę. Moneta tradycyjnie wylądowała bez ceny minimalnej na aukcji Allegro. Muszę przyznać, że miałem „na oku” nie tylko samą aukcję, ale również z uwagą obserwowałem działania marketingowe w wykonaniu GNDM. Lubię i doceniam to nowoczesne, XXI wieczne podejście do sprzedaży (i klientów) oraz szum, jaki robią wokół oferowanych monet. Lubic to jedno, skorzystać to drugie. Niestety ceny aukcji wystartowały w kosmos, mijając moje maksimum na kilka dni przed końcem aukcji. Więc dziś powiem to, czego nie powiedziałem w poprzednim wpisie o aukcji WCN – „nie dla psa kiełbasa!” J. Kto tego nie śledził, to dla niego dodam, że moneta osiągnęła zacną cenę… 7 205 złotych. Myślę, że się nie pomylę twierdząc, że właściciel oddając tą dwuzłotówkę do sprzedaży renomowanemu wystawcy nie miał bladego pojęcia jak wyjątkową monetę posiada. Tak samo pewnie nikomu w gabinetu numizmatycznego nie śniło się, że moneta znajdzie nabywcę za tak wysoką cenę. Ale tak to już jest z unikatami. Moneta osiągnęła cenę na poziomie rzadszego talara SAP w bardzo dobrym stanie zachowania. Drugi egzemplarz na te chwile nie został jeszcze odkryty, ale to może być tylko kwestia bliskiej przyszłości, więc jeśli to miała być „inwestycja” to może się okazać nieco ryzykowna. Dlatego zaapeluję: „Polacy do zbiorów!” . A na serio, to nie pozostaje mi nic innego jak powtórzyć to, co napisałem na blogu już w czerwcu a co był łaskaw powtórzyć Pan Damian w nagraniu – sprawdzajcie ranty swoich monet, bo nigdy nie wiadomo, jakie cuda możecie posiadać w swoich kolekcjach. Przykładem niech będzie moja dwuzłotówka, którą dumny jak paw opisywałem Wam w czerwcu. Pewnie nigdy nie zorientowałbym się, że też jest unikatem, gdybym dokładnie nie przebadał jej na potrzebę napisania artykułu na blogu – kupiłem ją przecież, jako zwykłe 8 groszy, płacąc „zwykłą” cenę. W życiu to trzeba mieć szczęście, więc zachęcam do poszukiwań swoich zbiorów i zgłaszania odkryć w formie komentarzy lub bezpośrednio do mnie mailem. Chętnie pomogę rozsławić Wasze unikaty i gwarantuje, że opiszę je na blogu.

No dobrze, to, co teraz poczniemy z tą nową wiedzą i jak ją z pożytkiem wykorzystamy?. Może na początek podsumujmy, co aktualnie wiemy o wszystkich istniejących odmianach dwuzłotówki z 1794 roku. Z dzisiejszego stanu informacji wynika, że znamy już w sumie aż 5 odmian. Dla porządku pozwolę sobie je wymienić używając określeń „stara/stary i nowa/nowy” odnośnie stopy menniczej, stempla i krążka monety z nabitym rantem. Oczywiście „stara/stary” dotyczy cech monet wykonanych zgodnie z II ustawą menniczą za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego a „nowa/nowy” – według III ustawy, która jak pamiętamy weszła w życie w trakcie trwania produkcji w 1794 roku. Korzystając z okazji postaram się teraz wstępnie zaproponować kolejność powstania tych odmian. 

Moim zdaniem, mogło być tak, jako pierwsza była…

1) Odmiana ze stopą 41 ¾ z rantem ozdobnym – standardowa moneta z początku roku 1794 wybita zgodnie z II reformą monetarną, czyli „starym” stemplem na „starym” krążku menniczym z rantem ozdobnym.

2) Odmiana ze stopą 41 ¾ z rantem skośnym (opisywana dzisiaj) – moneta późniejsza, wybita jeszcze „startym” stemplem z II reformy, jednak już na krążku menniczym wykonanym zgodnie z III reformą (rant skośnie karbowany). Wybita, jako błąd pracownika mennicy lub jako próba techniczna „nowych” krążków menniczych przed ich wprowadzeniem do masowej produkcji. Co ważne wybita w okresie, w którym istniał jeszcze oryginalny „stary stempel 41 ¾”. Jeśli to była próba, to taka moneta powinna zostać na koniec przetopiona by nie mogła opuścić mennicy. Niski poziom kontroli i w efekcie stało się inaczej J

3) Odmiana z „nową” stopą 42 ¼ wyraźnie nabitą na „starej” stopie 41 ¾ - moneta przejściowa, wykonana przerobionym stemplem, ale już na „nowym” krążku z rantem skośnie karbowanym. Monety te powstały prawdopodobnie w wyniku tego, że w czasie, gdy III reforma wchodziła w życie - „nowy” stempel nie był jeszcze gotowy do użycia, dlatego podjęto decyzje o prostym przerobieniu istniejącego „starego” stempla 41 ¾ poprzez nabicie na nim „nowej” stopy 42 ¼ .

4) Odmiana ze stopą 42 ¼ z rantem skośnie karbowanym – standardowa moneta wybita zgodnie z III reformą, czyli „nowym” stemplem na „nowym” krążku menniczym.

5) Odmiana ze stopą 42 ¼ z rantem ozdobnym – moneta z mojego zbioru, opisana na blogu w czerwcu, powstała moim zdaniem, jako typowy błąd ludzki. Jakaś nieznana ilość „starych” krążków menniczych musiała zostać niewykorzystana w produkcji do czasu wprowadzenia III reformy i prawdopodobnie została zmagazynowana w celu późniejszego przetopienia. Nie wszystkie „stare” krążki jak widać zostały zniszczone i jeden (aktualnie znany) przez pomyłkę trafił znów do produkcji i został wybity „nowym stemplem”. Taka moneta nie powinna przejść kontroli i opuścić mennicy, na szczęście nie wszystko zagrało i jak jest widzimy J

OK., teraz dodajmy nasz „nowy” unikat do pozostałych monet opisanych na blogu w czerwcu i opiszmy ją według nomenklatury używanej w katalogu Parchimowicz/Brzeziński. Przy okazji tej czynności zaktualizujmy też naszą wiedzę o całym roczniku ośmiogroszówek z 1794 roku. Tym razem naszymi punktami kontrolnymi do łatwego odróżnienia i wyznaczenia poszczególnych wariantów będą stopa mennicza umieszczona na rewersie oraz rodzaj rantu monety.

REWERS 1 - > stopa 41 ¾

REWERS 2 -> stopa 42 ¼ nabita na 41 ¾

REWERS 3 -> stopa 42 ¼ 

RANT 1 - > ozdobny

RANT 2 -> skośnie karbowany

Na podstawie 170 egzemplarzy dwuzłotówki z 1794 roku znajdujących się w mojej bazie (korzystam z danych z mojego poprzedniego wpisu z czerwca), zbadajmy rozkład poszczególnych odmian, odnieśmy go do nakładu oraz oszacujmy ich rzadkość występowania. Proszę zwrócić uwagę, że dziś piszę „odmian” a nie jak zwykłem to robić wcześniej, czyli opisywać kolejnych „wariantów” monet. W tym temacie podzielam pogląd wyrażony na blogu Pana Jerzego Chałupskiego, który w przystępny sposób charakteryzuje, czym jest „typ” monety, czym „odmiana” a czym jest jej „wariant”. Jeśli tego nie znacie, to w tym miejscu możecie znaleźć tę informację LINK DO BLOGA

Zgodnie z powyższym, w przypadku naszych dwuzłotówek mamy do czynienia z istotnymi różnicami pomiędzy monetami z tego samego typu, czyli możemy każdą z nich śmiało nazwać nową „odmianą”. W tabeli poniżej wyznaczmy, więc znane nam na dziś odmiany. Numery poszczególnych odmian odpowiadają zaproponowanej przez mnie kolejności ich powstania.

REWERS/RANT	RANT 1	RANT 2
REWERS 1	ODMIANA 1	ODMIANA 2
REWERS 2	n/a	ODMIANA 3
REWERS 3	ODMIANA 5	ODMIANA 4

Co ciekawe mamy jeszcze jedno wolne miejsce na znalezienie 6 odmiany w tym roczniku, więc do dzieła poszukiwacze.  J

Zobaczmy teraz, jaki był rozkład procentowy poszczególnych wariantów w badanej próbie. Tutaj od razu mała dygresja, ponieważ „odmiana 2” i „odmiana 5” znane są aktualnie w ilości po 1 sztuce, nie brałem ich pod uwagę wyznaczając rozkład pozostałych odmian.

REWERS/RANT	RANT 1	RANT 2
REWERS 1	47%	0%
REWERS 2	n/a	2%
REWERS 3	0%	51%

Znając nakład tej monety, który jest ogromny i wynosił aż 2 198 133 sztuki - tu też

Przypomnę, ze określiłem go na nowo według ustaleń zaczerpniętych z książki Rafała Janke „Źródła dziejów mennicy warszawskiej” – możemy płynnie przejść do estymacji nakładu poszczególnych odmian. Wyliczenia przedstawia tabela poniżej.

REWERS/RANT	RANT 1	RANT 2
REWERS 1	1 046 705	25
REWERS 2	n/a	39 252
REWERS 3	25	1 112 126

Ilości egzemplarzy dla „odmiany 2” i „odmiany 5” są oczywiście kolejnym założeniem, które bazuje na ocenie, jaką zaprezentowałem w czerwcu. Wtedy według skali rzadkości Emeryka Hutten-Czapskiego, jaką używam dla polskich monet historycznych, oceniłem rzadkość mojej monety na R6. Stąd założenie 25 sztuk, które odpowiada maksymalnej ilości monet dla rzadkości R6. Z kolei dla "odmiany 3" ocena R2 jest niższa o jeden stopień od tej jaką dałem jej w czerwcowym arktykule. Zobaczmy teraz jak oceny rzadkości tego rocznika prezentują się w tabeli.

REWERS/RANT	RANT 1	RANT 2
REWERS 1	brak	R6
REWERS 2	n/a	R2
REWERS 3	R6	brak

 Ok., a teraz zgodnie z zasadą, dysponując tymi wszystkimi nowymi danymi, opiszmy wszystkie znane nam odmiany i ułóżmy je tak jak wyglądałyby w katalogu autorów Parchimowicz/Brzeziński. Nowe odmiany, nienotowane w najnowszym katalogu umieszczam na końcu, tradycyjnie do oznaczenia dodając znak zapytania. 

ROCZNIK 1794

1. 27.h – ODMIANA 1 - z napisem 41 ¾ na rewersie

Awers napis otokowy STANISLAUS AUG.D.G.REX POL.M.D.L.
Rewers napis otokowy 41 ¾ MARCA (M.V. / 8. GR.) PURA COLON: 17 – 94.
Rant: ozdobny ornament

Inne katalogi: Plage 347, Kopicki 2424, Parchimowicz 1223.i
Nakład odmiany 1 046 705 = brak stopnia rzadkości

2. 27.h1 – ODMIANA 3 - z napisem 42 ¼ przebitym z 41 ¾ na rewersie i rantem skośnie karbowanym

Awers napis otokowy STANISLAUS AUG.D.G.REX POL.M.D.L.
Rewers napis otokowy 42 ¼ MARCA (M.V. / 8. GR.) PURA COLON: 17 – 94.
Rant: skośnie karbowany

Inne katalogi: nienotowana
Nakład odmiany 39 252  = rzadkość R2

3. 27.h2– ODMIANA 4 - z napisem 42 ¼ na rewersie i rantem skośnie karbowanym

Awers napis otokowy STANISLAUS AUG.D.G.REX POL.M.D.L.
Rewers napis otokowy 42 ¼ MARCA (M.V. / 8. GR.) PURA COLON: 17 – 94.
Rant: skośnie karbowany

Inne katalogi: Plage 348, Kopicki 2425, Parchimowicz 1223.j
Nakład odmiany 1 112 126  = brak stopnia rzadkości

4. 27.h3?– ODMIANA 5 - z napisem 42 ¼ na rewersie i rantem ozdobnym

Awers napis otokowy STANISLAUS AUG.D.G.REX POL.M.D.L.
Rewers napis otokowy 42 ¼ MARCA (M.V. / 8. GR.) PURA COLON: 17 – 94.
Rant: ozdobny ornament (nieaktualny, „nielegalny” krążek menniczy)

Inne katalogi: nienotowana
Nakład odmiany 25  = rzadkość R6

    5. 27h4? – ODMIANA 2 - z napisem 41 ¾ na rewersie i rantem skośnie karbowanym

Awers napis otokowy STANISLAUS AUG.D.G.REX POL.M.D.L.

Rewers napis otokowy 41 ¾  MARCA (M.V. / 8. GR.) PURA COLON: 17 – 94.
Rant: skośnie karbowany (istniejący dopiero w fazie projektu, „nielegalny” krążek menniczy)

Inne katalogi: nienotowana
Nakład odmiany 25 = rzadkość R6

I tak dochodzimy do końca tego artykułu, który w zamierzeniu miał opisywać ekscytujący dzień w życiu amatora numizmatyki królewskiej a wyszło jak zwykle – tabelki, rankingi i katalogi J Nie zapominajmy jednak o uczuciu radości jakie czerpiemy z odkrywania nowych, nieznanych dotąd cech naszych monet. Pamietajmy że jest jeszcze jedno wolne miejsce na 6 odmianę, trzeba ja tylko poszukać i być może uda się kiedyś taką znaleźć. Na koniec jeszcze raz gratuluje całej załodze Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka za profesjonalizm i pasję (jest nas więcej), z jaką podchodzą do swoich działań. Dumny jestem, że mogłem w tym wszystkim wziąć udział i poprzez ten wpis na blogu wszystko pozbierać w jeden artykuł i przedstawić do wiadomości dla wszystkich miłośników monet. Obiecuję, że to nie ostatnie odkrycie jakie zostanie tu opisane i już za kilka dni proszę spodziewać się kolejnej Eureki! A co, a jak... J

W artykule wykorzystałem dane z gabinetu numizmatycznego GNDM.pl, informacje z bloga Jerzego Chałupskiego „Zbierajmy Monety „, zdjęcie mincerza z pokazu bicia monet przez Grupę Artystyczną ze strony PokazyHistoryczne.pl oraz materiały z mojego poprzedniego czerwcowego wpisu.