sobota, 28 marca 2020

Aukcje monet SAP, czyli…jak nas oszukują.

Cześć, dawno na blogu nie było nic o aukcjach i handlu monetami. To spowodowane jest kilkoma czynnikami, jak: brak czasu, mnogość imprez aukcyjnych oraz niedostatek ciekawych monet w handlu które są w moim zasięgu cenowym. Tak się porobiło i żadnej odmiany nie widać, bo nie wierzę by kryzys jaki nas czeka w związku z koronawirusem, wpłynął na drastyczne obniżenie cen na rynku numizmatycznym. Przynajmniej nic na to nie wskazuje…

Dlaczego więc powstaje ten tekst? Otóż jeszcze 15 minut temu, nie miałem go wcale w planie. Jednak chamstwo z jakim mamy ostatnio do czynienia przybrało tak monstrualne rozmiary, że postanowiłem chwycić w dłoń karabin… to znaczy komputer i popełnić ten paszkwil, by oficjalnie napiętnować złoczyńców. Moim celem jest pokazanie na przykładzie jednej monety, jak w czasie 25 lat zmieniła się ocena jej stanu zachowania, jak ewoluował opis zachęcający do jej zakupu oraz jak opakowywano ją w coraz to nowe slaby w celu lepszej sprzedaży. Jednym słowem, to wpis o tym jak świadomie manipuluje się kupującymi i wprowadza w błąd szukając jelonka.

Bohaterem mojej krótkiej opowieści będzie jedna moneta, a mianowicie dwuzłotówka SAP z rocznika 1771. To doskonały materiał na historię, albowiem monety z tego rocznika stosunkowo rzadko pojawiają się w handlu, a cyfrowe archiwa aukcyjne są doskonałym miejscem do tego typu analiz. Żeby nie napisać, są niemym świadkiem oskarżenia, jakie mam nadzieję zostanie sformułowane w dalszej części tekstu. Dodatkowym sprzymierzeńcem autora, jest niezwykle charakterystyczny egzemplarz, posiadający wiele cech i niedoskonałości, które pozwalają łatwo wyśledzić monetę na przestrzeni 25 lat i kilku aukcji w których była oferowana. Przejdźmy do rzeczy.

Historia zaczyna się dawno temu, a dokładnie to 22 listopada roku 1997 na 14 aukcji Warszawskiego Centrum Numimzatycznego. Otóż wówczas do sprzedaży jako pozycja 519, trafia po raz pierwszy nasza główna bohaterka. Stan monety został oceniony na III+, cena wywoławcza 120 złotych, a estymowaną cenę sprzedaży określono na kwotę 150 złotych. Opis był lakoniczny i brzmiał tak:

Stanisław August Poniatowski 1764-1795, dwuzłotówka 1771, Warszawa, j.w., Plage 319.

Cena sprzedaży wraz z opłatą aukcyjną wyniosła nowego właściciela sprzedaży 308 PLN. Poniżej właśnie ta konkretna moneta.


Jak można to ocenić? Neutralnie. Jakość zdjęć wykonanych w roku 1997 nie pozwala dokładnie przeanalizować wszystkich cech numizmatu. Uznajmy, że była to prawidłowa ocena i niech to będzie nasz punkt odniesienia do dalszych aukcji.

Po czterech latach w roku 2001, znów możemy spotkać ten sam egzemplarz na kolejnej aukcji. Moneta znów trafiła do WCN, tym razem na 24 Aukcje. Skatalogowano ją pod pozycją 319. Co ciekawe te 4 lata bardzo wpłynęły na ocenę jej stanu zachowania. Obserwowaliśmy to pewnie wszyscy na początku XXI wieku, jak sprzedawcy coraz liberalniej zaczęli podchodzić do ocen wystawianych do sprzedaży monet. Dowodem na tą modę jest również ten egzemplarz, który zyskał cały 1 stopień i w roku 2001 prezentował się kupującym już jako stan II+. Wraz ze zmianą stanu zachowania kroczyły również ceny. Wystawiono ją za 400 złotych, z estymacją na wzrost do 500 złotych. Opis jak to zwykle u tego sprzedawcy, nie był zbyt wylewny i szczegółowy. Tym razem mieliśmy:

Stanisław August Poniatowski 1764-1795, dwuzłotówka 1771, Warszawa, Plage 319, rzadka i ładnie zachowana

Po raz kolejny kupujący udowodnili, jak bardzo chcą wejść w posiadanie tego konkretnego krążka i po zaciętym boju (zakładam, że taki był, bo nie pamiętam tej sytuacji) moneta sprzedała się w sumie za 1100 złotych. Oto zdjęcie z archiwum.

Niezły wzrost ceny, jednak ja dziś nie będę koncentrował się wyłącznie na zyskach, a postaram skupić się bardziej na moralnie wątpliwych działaniach sprzedawców. Co się zmieniło przez 4 lata, że stan zachowania poprawił się z 3+ na 2+? Może zmieniły się zasady lub standardy ocen? Może weszły jakieś nowe zalecenia ze strony PTN (Polskie Towarzystwo Numizmatyczne) lub SNP (Stowarzyszenie Numizmatyków Profesjonalnych), które powinny w moim mniemaniu regulować rynek numizmatyczny (przynajmniej jeśli chodzi o jego jakość)? Nie wiem, nie słyszałem i nic takiego nie pamiętam. Moim zdaniem – nic się przez ten czas nie zmieniło. Nic prócz ludzi, którzy na numizmatyce zaczęli coraz lepiej zarabiać, nierzadko posuwając się coraz dalej od obiektywnego profesjonalizmu, w kierunku "ciemnej strony mocy". Wracając do monety, to zdjęcia znów nie są wysokiej jakości i trudno o jednoznaczną ocenę. Można zatem uznać, że mamy tu do czynienia z pierwszą namacalną próba wpływania na rynek, gdyż moneta została sztucznie podrasowana w opisie w celu uzyskania wyższej ceny. Nie zdziwiłbym się zbytnio gdyby poprawić jej ocenę z III+ na II- oraz za argumentować tą zmianę, zbyt surową oceną na poprzedniej aukcji. Trochę byłoby to naciągane, ale nie takie rzeczy uchodziły płazem, by po czasie przerodzić się w nowy standard. Jednak podbicie stanu zachowania o cały stopień jest naganne i stawia w złym świetle jednego z fachowców WCN, który był odpowiedzialny za opis. Oczywiście, pod warunkiem, że nie jest to cały czas jedna i ta sama osoba. Mam wątpliwości co do tej oceny. Szczególnie, że na kolejnych aukcjach kiedy zdjęcia będą lepiej oddawały szczegóły krążka, okaże się, że nie wszystko złoto co się świeci i diabeł tkwi w szczegółach. Jak widać, możemy spodziewać się dowodu na to, że przysłowia rzeczywiście  mądrością narodu. Idźmy więc dalej, bo czekają nas przecież kolejne cuda…

Długich 18 lat oczekiwania i jest! Na 7 Aukcji Gabinetu Numizmatycznego Damiana Marciniaka znów pojawia się nasza bohaterka. Lata lecą, czasy się zmieniły. Doszły nowe firmy trudniące się zawodowo handlem numizmatami, wyewoluował również sposób w jakich monety są przechowywane i sprzedawane. Zwracam na to uwagę czytelników, gdyż nasz egzemplarz pojawia się zgodnie z nową modą, zapakowany w plastikowy slab szacownego NGC. A jak już grading i to ten lepszy-amerykański, to i ocena stanu powinna być w miarę możliwości obiektywna. Sprawdźmy to.

Otóż okazuje się, że coś jest na rzeczy. Poprzedni właściciel zdecydował się zapuszkować monetę kupioną w WCN w stanie II+ i musiał się tym planem bardzo rozczarować. Zamiast się upewnić co do wyjątkowego stanu posiadanego numizmatu i w domyśle zarobić na jego sprzedaży…mamy ZONK. Na slabie widnieje napis AU DETAILS z dopiskiem CLEANED. Czyli na polski, moneta poza stanowa, której nie można ocenić bo została nieudolnie wyczyszczona i stała się praktycznie nieużyteczna jako element porządnego zbioru. Na bardzo dobrych zdjęciach od Damiana Marciniaka, widzimy gołym okiem liczne ślady po mechanicznym szorowaniu i wymyciu powierzchni krążka, które to cechy dość trwale uszkadzają monetę. Czy jest to dzieło poprzedniego właściciela, który tak nieprofesjonalnie przygotowywał numizmat do wysłania do oceny za ocean? Czy po prostu, po raz pierwszy mamy do czynienia z dokładnymi zdjęciami i wreszcie widzimy skąd w 1997 ocena stanu III+? Tego się już nie dowiemy. Przynajmniej ja się nie dowiedziałem w 60 minut. Bo tyle mniej więcej czasu upłynęło, od kiedy powstał pomysł na ten tekst do chwili kiedy jestem w tym miejscu wpisu. Poniżej zdjęcie slabu.

OK, zatem do GNDM trafia moneta w slabie z oceną UA DETAILS, zobaczmy zatem jak została opisana i wystawiona. Opis sprzedawcy tym razem nieco bardziej rozbudowany, ale bez szaleństw. Znajdziemy w nim jednak wszystko co potrzeba, żeby samemu ocenić jakość materiału. Sami zobaczcie:

Stan zachowania: NGC AU
Literatura: Parchimowicz 24.f, Plage 319, Kopicki 2394 (R2), Berezowski 3.00 zł
Rzadszy rocznik. Odmiana z prawą gałązką pod szarfą i dwoma listkami w wieńcu po lewej stronie. Moneta z dawnym przemyciem, obecnie w patynie.

Co jeszcze wiemy? Cena wywoławcza 300 zł, a estymacji poziomu ceny końcowej nie ma wcale. I dobrze, w końcu mówi się, że to rynek sam decyduje o cenach sprzedaży numizmatów. Rzetelny opis i pierwsze dobre zdjęcia zrobiły swoje. Moneta została sprzedana za 1553 złote. Oto dokumentacja tej transakcji.

Poszła za drogo, czy raczej tanio? Moim zdaniem znośnie i to na tyle, że za tą cenę sam bym pokusił się o jej zakup. W końcu można założyć, że czas zrobiły by swoją robotę i po kolejnych 20 latach szlachetna patyna zakryła by mankamenty tego krążka. Wracając do tej aukcji, warto zwrócić uwagę na dobry opis i brak „pudrowania” trupa. Jeśli wówczas wszedłbym w posiadanie tego egzemplarza, to zdecydowanie świadomie wiedziałbym na co się piszę.

Ale życie nie znosi pustki. Rynek numizmatyczny rośnie dynamicznie i show must go on. Tym razem nowy właściciel niedługo nacieszył się swoim skarbem. Piszę właściciel, nie wiedząc czy kupiła tę dwuzłotówkę osoba prywatna, inwestor czy też jakaś cwana firma, która chciała wykorzystać atrakcyjną cenę i szybko zarobić. Te podejrzenia opierają się na faktach, które spowodowały właśnie moje głębokie wzburzenie, które popchnęło mnie do napisania tego tekstu. A te odrażające sceny miały miejsce… DZISIAJ!!!

Tak to właśnie na dzisiejszej aukcji, czyli dnia 28 marca 2020 roku, po raz kolejny pojawiała się w sprzedaży śledzona przeze mnie moneta. I tu następuje kumulacja niekompetencji i obłudy ze strony firmy Warszawski Dom Aukcyjny, która wystawiła i opisała ten egzemplarz. I teraz lista uchybień budzących moją szczerą odrazę. Po pierwsze moneta został wyjęta z poprzedniego gradingu, który czytelnie piętnował jej mankamenty. Nic by się nie stało, gdyby wyjął ją kolekcjoner chcący „pomóc zadziałać patynie”. Ale nie, powodem zmiany opakowania było proste "przebranie" monety w inny slab by wprowadzić nas w błąd. Zdjęcie nie pokazuje nazwy podmiotu oceniającego ta dwuzłotówkę. Możemy więc założyć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że tym razem jest to krajowa firma znana z tego, że ma liczne problemy z obiektywną oceną monet i pisze na slabach to co właściciel chce tam umieścić albo jest to nawet jakaś samoróbka z gatunku "no name". W każdym razie, efekt jest taki, że nasz egzemplarz stracił ostrzeżenie CLEANED informujące o czyszczeniu i uzyskał nowy plastik z bardzo wysoką oceną stanu zachowana II+.  Oto nasza dwuzłotówka z 1771 w nowej odsłonie.

To początek chamstwa z jakim mieliśmy dziś do czynienia. Idąc dalej, dochodzimy do opisu. A jakże, opisu bardzo kwiecistego jak to jest w tradycji sprzedawcy. Wiele słów odnoszących się do starej aukcji WCN, na której zawyżono ocenę tego egzemplarza na II+ i ani jednego słowa o ostatniej sprzedaży na jesiennej aukcji GNDM i informacji o nieudolnym wyczyszczeniu. Nie będę się znęcał nad autorem tego tekstu swoimi komentarzami, po prostu go wkleję poniżej dla potomnych:

Stan zachowania: 2+
Estymacje: 2 000 - 3 000 PLN
Literatura: Parchimowicz 24.f, Plage 319, Kopicki 2394 R2, Berezowski 3.00 zł
Rocznik dość rzadki, a w pięknym stanie praktycznie nie występuje na rynku. Oferowane dotychczas egzemplarze były w stanie 3, raz tylko w 2001 roku pojawił się na WCN egzemplarz w stanie 2+ i była to dokładnie ta moneta. Jeden z najładniejszych znanych przedstawicieli rocznika - do najlepszych kolekcji.

Profesjonalny sprzedawca „produkując” tego typu opis, nie może zapomnieć o ostatnim notowaniu. Jawne mijanie się z prawdą, wybieranie z historii tylko notowań pasujących do nowego kontekstu oraz ta dziwna amnezja o innych notowaniach tej monety, moim zdaniem wyczerpują znamiona pospolitego oszustwa na szkodę kolekcjonerów. Ja w każdym razie nie chciałbym być tą osobą, która wygrała licytacje i nieświadomie odbierze monetę pełną tylu kontrowersji. 

Moneta została wystawiona za 1000 złotych, przy jednoczesnej estymacji ceny końcowej ze strony sprzedawcy w przedziale od 2000 do 3000 złotych. Ale do cen jeszcze dojdziemy… Popatrzmy na sama monetę. Znów mamy dobre zdjęcia i możemy zauważyć, że jakoś dziwnym trafem zniknęły intensywne ślady czyszczenia widoczne jeszcze niedawno na jesiennej aukcji. Nie miałem monety w ręku, ale z tego co widzę zniknęły nie bez powodu. Przyczyną magicznej metamorfozy są pokłady sztucznej patyny nałożonej na monetę by zatuszować jej braki. Być może dopomógł jej jeszcze fotograf odpowiednim ujęciem, jednak moim zdaniem fejkowa patyna jaką pokryto monetę jest całkiem dobrze widoczna. Oceńcie to zresztą sami. Popatrzcie na przykład na rewers, tuż pod XL. Z resztą na całej powierzchni, w różnych miejscach pojawiły się nowe obszary które pokryto nierówno położoną mazią, która ma odgrywać naturalne procesy patynowania. Ja tego nie kupuje.


Brak słów na takie zachowanie, które odgrywa się oficjalnie na oczach całego środowiska numizmatycznego i przy świetle jupiterów. Nikt się nawet z tym wszystkim specjalnie nie kryje i pewnie tak samo, nie dotknie autorów dzisiejszej aukcji mój wnerwiony wpis. Z resztą może jestem przewrażliwiony i przesadzam, bo w końcu pomimo tych jakże jaskrawych nadużyć, moneta i tak znalazła grono miłośników, którzy przebijali się na moich oczach, kończąc na cenie 3000 złotych. Można napisać coś pozytywnego, że świetnie firma WDA to przewidziała. Ze wszystkimi opłatami, nowy właściciel wyda 3450 złotych. Absurd nie wymagający dalszego komentarza. Poniżej ilustracja wyniku aukcji dla dopełnienia wątku.

Podsumowując dzisiejszą aukcję obserwowanej dwuzłotówki z 1771 stwierdziłem szereg działań mających na celu wprowadzeniu w błąd kolekcjonerów:
- Przepakowanie monety w nowy slab z zawyżona oceną stanu zachowania,
- Sztuczne spatynowanie krążka, tak aby zakryć rysy po czyszczeniu,
- Umyślnie błędny opis, pomijający niekorzystne notowania tej monety,
- Spreparowane zdjęcia, które mają pokazać monetę w jak najlepszym świetle,
Powyższe zarzuty są poziomem minimum, bo przecież nie mam twardych danych i nie wiem, czy aby dodatkowo sama sprzedaż nie była sztucznie holowana i uzyskana cena jest nieuczciwie zawyżona. To nie są moje pierwsze uwagi kierowane w stronę podmiotów organizujących aukcje. Z resztą na forach numizmatycznych i w rozmowach pomiędzy kolekcjonerami, temat "kontrowersyjnych" ofert na aukcjach WDA ma już swoje stałe miejsce. Jak dla mnie, to wystarczy by dożywotnio zdyskwalifikować tego zawodnika i jego imprezy. Ja już się w to nie bawię, czerwona kartka Panie Walendzik, czas zejść z boiska.

Kończąc na dziś, zaapeluje jeszcze przez chwilę do rozsądku kupujących i przyzwoitości zarządzających firmami numizmatycznymi. Nie dajmy sobą manipulować i robić z siebie idiotów. Numizmatyka to piękna pasja, uwolnijmy ją od chamstwa i niegodziwości. Niech chęć posiadania nowego numizmatu do kolekcji będzie poprzedzona rozsądnym rozpoznaniem. Szukajmy poprzednich notowań, porównujmy nie tylko ceny ale również zwróćmy uwagę na opisy i ocenę stanów zachowania. Bądźmy odpowiedzialni i zostańmy w domu (to dziś popularne hasło), zamiast brać udział w zorganizowanym procederze szukania jeleni. Szczególnie, że to my jesteśmy tą zwierzyną. Łudzę się, że mój blog dociera głównie do prawdziwych miłośników starych monet, a nie inwestorów zainteresowanych szybkim wzbogaceniem się na handlu monetami. Dlatego właśnie apeluję, że trzeba z tym procederem jakoś wspólnie zawalczyć. Jeśli środowisko nie ma instrumentów, sił i ochoty żeby się z tą sytuacją zmierzyć, to ja jako zwykły zbieracz, rzucam pierwszy kamyczek i oficjalnie informuję, że bojkotuję imprezy aukcyjne firmy Warszawski Dom Aukcyjny. Czy mogę spodziewać się, że da to jakiś efekt? Czy w WDA się opamiętają, dostrzegą głosy niezadowolonych kolekcjonerów i zmienią swoją strategię marketingową? Osobiście jestem realistą i nie sądzę... Dopóki instytucje odbierane powszechnie jako regulator krajowej numizmatyki, takie jak PTN (Polskie Towarzystwo Numizmatyczne), czy SNP (Stowarzyszenie Numizmatyków Profesjonalnych, do których nomen omen należy firma WDA) milczą, to nie wierzę żeby coś się zmieniło. Czy inne firmy na rynku numizmatycznym są w stanie temu przeciwdziałać i zadbać o wyższą jakość poprzez selekcje podmiotów w swoim środowisku? Czy medium pośredniczące w sprzedaży, jakim jest aktualnie OneBid jest w stanie zapewnić kupującym nie tylko dużą ilość imprez ale również odpowiedni poziom oferty, rozumiany jako przestrzeganie podstawowych zasad fair play i polskiego prawa? Nie wiem, nie orientuje się, zarobiony jestem. Tak rzucam te słowa na wiatr, bez zbytniej wiary w powodzenie. Podałem na tacy prosty przykład. Jeden z setek, jak nie tysięcy jakie można zaobserwować na swój własny użytek. Tak dalej być nie może. Dla mnie to zwykłe chamstwo i oszustwo. Zrobicie z tym tekstem co zechcecie…

Wiadomo, idą trudne czasy, a rynek numizmatyczny od lat stale rośnie. Każdy chce zarobić, a już szczególnie ci którzy z tego żyją. Rozumiem to doskonale, ale zachęcam do refleksji nad metodami osiągania swoich celów. Na koniec mam tylko jedną prośbę, piętnujmy takie sytuacje i nie gódźmy się na tego typu zachowania. W miarę możliwości nie pozostawiajmy ich bez naszego negatywnego komentarza, by przestrzec innych, tych mniej świadomych, czy lekkomyślnych. W naszych czasach opinie mają swoją siłę i moc sprawczą. Nie chce ich przeceniać, ale być może kilka, kilkadziesiąt, kilkaset negatywnych opinii zbije się w całość i jak kula śniegowa zmiecie z rynku nieuczciwe firmy. Bo kto normalny chce się zadawać z patologią…

W tekście wykorzystałem informacje i zdjęcia pochodzące z archiwum aukcji na stronie OneBid oraz wyszukane w Google grafika.

sobota, 14 marca 2020

Moja biblioteczka SAP, czyli literatura jaką polecam na czas kwarantanny.

 Dzień dobry J Mam nadzieje, że siedzicie teraz w domach, jesteście zdrowi i czujecie się dobrze. Pandemia wirusa COVID-19, to trudny czas dla nas wszystkich, a za razem swoisty test przetrwania dla naszego społeczeństwa jakiego dawno już nie było. Czasy pokoju i dobrobytu w jakich żyć nam przyszło w tym kraju nad Wisłą… to wspaniały okres rozkwitu cywilizacji, o który warto walczyć by potrwał jak najdłużej. Dlatego kluczowe jest żeby społeczeństwo zdało ten egzamin dojrzałości i pomogło losowi swoim zachowaniem wyeliminować ryzyko nadmiernego rozprzestrzeniania się tej choroby. W tym czasie warto działać szczególnie odpowiedzialnie, chroniąc przy okazji siebie i naszych bliskich. Dlatego uważam, że warto postępować zgodnie z zaleceniami i wyciągnąć z tej przymusowej kwarantanny jak najwięcej korzyści. Dla jednych to będzie lepszy balans pomiędzy pracą a domem, dla innych dobry czas na zbliżenie się do rodziny i odpoczynek a dla kolejnych, wspaniała okazja do rozwoju. Moim zdaniem warto spożytkować te minimum 2 tygodnie przerwy w „normalnym życiu” na rozwijaniu swoich pasji i pogłębianiu zainteresowań. A że wolnego czasu może być teraz więcej, to całkiem dobrym pomysłem wydają się być książki. A jak lektura, to oczywiście korzystając z okazji polecam pozycje historyczne, a szczególnie te, oparte o fakty z niezwykłych czasów SAP. Dlatego właśnie dzisiaj, korzystając z przymusowej przerwy, postanowiłem podzielić się kilkoma sprawdzonymi lekturami z mojej biblioteczki, które wydają się odpowiednie do rozszerzenia wiedzy o okresie stanisławowskim. Będą to książki raczej popularne i dostępne , które z powodzeniem można przeczytać w okresie kwarantanny. A na początek krótki żarcik na tematy jak najbardziej bieżące. W końcu mamy czas kwarantanny i warto go przeżyć w komfortowych warunkach. O serca i dusze poszkodowanych walczą już pierwsi politycy J

Mam nadzieję, że żyłka kolekcjonera i doświadczenie w pozyskiwaniu przedmiotów pożądania, pozwoliły Wam na porządne zaopatrzenie się w towary pierwszej potrzeby. Jeśli jesteście skutecznymi zbieraczami, to możemy teraz wspólnie skoncentrować się jedynie na wykorzystaniu zaistniałej sytuacji do siedzenia w domu i nadrabiania zaległości w literaturze.

Okres panowania Stanisława Augusta w numizmatyce jest nadal na topie. Do grona wielbicieli monet ostatniego króla w ostatnich latach doszło wielkie grono nowych miłośników. A skoro numizmatyka jest nauką pomocniczą historii, a prawda jest, że zbieranie monet jest tylko wstępem do zainteresowania się czasami w których one obiegały, to nadarza się nam niepowtarzalna okazja do pogłębienia wiedzy o czasach Rzeczpospolitej w II połowie XVIII wieku. To ważne o tyle, że okres SAP jest niezwykle dynamiczny pod względem społeczno-politycznym i wiele jest w nim nagromadzonych wydarzeń, które mają kluczowy wpływ na dalsze losy naszego kraju. Zbierając numizmaty z tego okresu, co kolejny krążek włączony do kolekcji  „potykamy się” o te wydarzenia, trzymając w rękach monety, które przed nami były własnością ludzi którzy żyli w tamtych czasach. To ważne, żeby uzmysłowić sobie ten fakt i rozbudzić zainteresowanie tamtym dramatycznym okresem naszej historii. Kto z nas nie słyszał chociażby o koronacji króla Stanisława Augusta, o Konfederacji Barskiej, trzech rozbiorach Rzeczypospolitej czy o zdrajcach z Targowicy? Pewnie każdy coś wie na ten temat. Jednak będąc amatorem monet SAP warto zagłębić się nieco bardziej w te tematy. Lepiej je poznać, wyrobić sobie o nich własne zdanie i dzielić się nim z innymi - udowadniając przy okazji, że interesują nas nie tylko „stare blaszki” ale pasja numizmatyczna rozwija również nasz światopogląd i uzupełnienia wiedzę. Jeśli ktoś tego spróbuje, to ze zdziwieniem skonstatuje jak szybko wciągną go te historie. A kiedy pozna już nieco faktów, to bardzo szybko przekona się, jak trudna jest jednoznaczna i obiektywna ocena skomplikowanych wydarzeń historycznych z II połowy XVIII wieku. Wyczuli Was to na często powielane półprawdy i prosty przekaz, który powszechnie dominuje kiedy poruszany jest ten  temat. Poznając lepiej te wydarzenia łatwo dostrzeżecie ich wielowątkowość i liczne odcienie. I nic już nie będzie białe i czarne, albo dobre i złe. Te czasy to prawdziwa mieszanina wybuchowa, gdzie potrzeba więcej informacji i doświadczenia, żeby dostrzec wszystkie zależności i zorientować się w prawdziwym obrazie sytuacji. Weźmy choćby popularny wątek na który wszyscy się chętnie wypowiadają bez względu na swój stan wiedzy, czyli postawa i rola Stanisława Augusta w upadku Rzeczpospolitej. Pełno jest radykalnych ocen w stosunku do króla, jednak jest to bardzo często przekonanie zbudowane na błędnych podstawach, które nie mają uzasadnienia w faktach historycznych. W numizmatyce widzisz tyle ile wiesz, nie inaczej jest w historii. Im dłużej studiujesz temat, tym z łatwiej dostrzeżesz postawy, które nie wpisują się w nurt króla-zdrajcy i nabierzesz zrozumienia dla jego skomplikowanej sytuacji, trudnych decyzji i niekonsekwentnych poczynań. Zobaczysz obraz człowieka samotnego i osaczonego, który w sprzyjających warunkach mógłby dać temu krajowi najlepsze panowanie w historii. W każdym razie nie będzie to idealny portret, tylko taki, który ma wiele rys i cieni. Ale o tym wszystkim można się przekonać dopiero mając otwartą głowę na obraz tamtej z epoki. 

OK, a teraz po tym dramatycznym wstępie przechodzimy do rzeczy. W dalszej części zaproponuje kilka książek, które podzieliłem na 3 grupy. Pierwsza, to będą pozycje przekrojowe, mówiące ogólnie o okresie Stanisława Augusta i ukazujące nam szerszy obraz. Druga grupa, to literatura która bardziej szczegółowo traktuje najważniejsze wydarzenia i pozwala nam lepiej je poznać oraz zrozumieć. A trzecia grupa to pozycje, które koncentrują się na osobie władcy. Może brzmi to jak zwykle nieco zbyt skomplikowanie, ale obiecuję, że nie będzie tych książek znowu aż tak  wiele i wszystko powinno pójść szybko i sprawnie. Zapraszam do lektury J

Zacznijmy od książek, które charakteryzują ogólnie czasy SAP i dadzą nam wiele cennej wiedzy na ten temat. Takich pozycji jest co najmniej kilka, jednak ja na pierwszy ogień biorę moją ulubioną pozycję z tego okresu, czyli trzytomowe dzieło Józefa Ignacego Kraszewskiego „Polska w czasie trzech rozbiorów 1772-1799”. Podtytuł tego dzieła brzmi: „Studia do historii ducha i obyczaju”, co dodaje ważną informację o tym, że autor koncentruje się nie tylko na sytuacji politycznej kraju, ale idzie zdecydowanie szerzej i dzieli się z czytelnikami informacjami o innych dziedzinach życia w tym okresie. To cudowna lektura, którą od lat wykorzystuje podczas pisania tekstów do bloga, czerpiąc z niej pełnymi garściami historie, które „umajają” moje wpisy o monetach. Pierwszy tom obejmuje lata 1772-1787, drugi 1788-1791, a trzeci 1791-1799. Jak widać pokrywa to zdecydowaną większość okresu stanisławowskiego. Dzieło to ma już „kilka lat”, ale w ogóle się nie zestarzało. W oryginale ukazało się drukiem w roku 1902, jednak ja nie dysponuje pierwszym wydaniem i polecam najnowszą reedycję wydawnictwa NapoleonV z roku 2015, którego kolorowe okładki prezentuję poniżej.

Józef Ignacy Kraszewski w przedmowie trafnie charakteryzuje je jako pozycję możliwie bezstronną i obiektywną. Prawdy szukał autor w oryginalnych dokumentach i tekstach z epoki oraz w pamiętnikach z tamtych czasów pisanych przez uczestników wydarzeń. Pamiętniki jednak mają to do siebie, że najczęściej pisane są z subiektywnego punktu widzenia i Kraszewski nie przepisywał ich bezmyślnie, a raczej konfrontował je z innymi dostępnymi źródłami i starał się znaleźć ich esencję. Autor informuje na wstępie, że „pismo” to powstało z poczucia obowiązku i zrodziło się w bólach. Opisana epoka zawiera cały szereg błędów, których można było uniknąć i win, które ciężko jest zapomnieć. Jednak obok tych negatywnych treści są również przykłady czynów czystych i niezwykłych poświęceń, które zasługują na wieczną pamięć. Ta wiedza choć w większości przykra, została spisana i wydana by wyciągnąć z niej naukę i nie powielać tych samych błędów. Czy się udało? Zostawię tę ocenę czytelnikom. Zamiast streszczenia podzielę się krótkim podsumowaniem, który w moim wydaniu zdobi tylną okładkę:

„Zadaniem naszym było odwzorować samą Polskę i jej życie w tych chwilach ostatecznych walk i wysiłków. Zużytkowaliśmy więc zwykle odrzucany materiał w przekonaniu, że dla głębiej myślących nic tu nie będzie obojętne, wszystko przynosi światło i daje bliżej poznać naród, który u swych dziejopisów był dotąd trupem pod nożem anatoma. Poprzedził nas wprawdzie Smitt i Hermann, dający niektóre szczegóły życia i obyczajów kraju, lecz obaj ci pisarze czerpali ze źródeł jednostronnych, obcych, niechętnych a bardzo zresztą niedostatecznych. Nie łudzimy się wcale abyśmy w tych studiach dokonali nawet tego, cośmy sobie zakładali. Pomiędzy myślą pisarza a jej wykonaniem stoi zawsze wiele przeszkód – słabość człowieka, materialne zawady, wpływ chwili – często sama nawet zbyt gorąca chęć stworzenia zbyt wiele. Skromna też to próba, która nie rości prawa do innego nad ten tytułu.”

Jak widać przemawia przez autora skromność i powściągliwość w ocenie swojego tekstu, jednak jest świadom jego znaczenia dla ludzi inteligentnych, którzy chcieliby zbliżyć się do prawdy o tamtych trudnych czasach. Na koniec dodam, że język jakim napisany jest tekst jest całkowicie zrozumiały i nie będzie wymagał od czytelnika jakiś szczególnych umiejętności w znajomości staropolszczyzny. Jednym z elementów dlaczego tak dobrze się czyta tą książkę, a później się do niej często wraca, jest forma w jakiej skonstruowane są rozdziały. Mamy tam zawsze numer rozdziału, tytuł mówiący o głównej tematyce i czasie (roku opisywanych wydarzeń) oraz dodatkowe szczegółowe informacje o zawartej treści, w formie wylistowanych wydarzeń i poruszonych tematów. Bardzo to ułatwia późniejsze odnalezienie informacji i powoduje, że jest to moim zdaniem pozycja jaką miłośnik monet króla Stanisława Augusta powinien posiadać w swojej biblioteczce. Poniżej ilustracja przykładowej strony rozdziału. Proszę zwrócić uwagę na rozbudowany opis, pełen detalicznych informacji. Szczerze polecam J
Kolejne pozycje omówię już bardziej ogólnie, zachęcając do ich indywidualnego bliższego poznania. Jak szukamy pewnych faktów o czasach SAP, to nie ma to jak antologia tekstów jakie ukazywały się w tamtym okresie. I tu właśnie przypadkiem wpadło mi w ręce opracowanie Zbigniewa Orlińskiego pod tytułem „Abyśmy o ojczyźnie naszej radzili” wydane w 1984 roku przez Państwowy Instytut Wydawniczy w Warszawie. Napisałem „wpadła mi w ręce”, ponieważ tak się stało dosłownie. Ktoś wyrzucił tą książkę na śmietnik, a ja starając się wcisnąć swoje odpadki do ogromnie przepełnionego pojemnika, zrobiłem to tak niefrasobliwie, że spowodowałem falę śmieci z której jak Wenus z morskiej piany, wyłoniła się właśnie ta książka. Od razu wpadła mi w oko okładka, która ukazywała osoby w strojach z epoki liczące dukaty. Doświadczenie podpowiadało mi, że ktoś tu coś sprzedaje i może to być coś historycznego o Polsce w XVIII wieku. Wziąłem ją do ręki, przetarłem i bingo! Z wypiekami na policzkach, nieco wstydząc się faktu wynoszenia czegoś ze śmietnika, pognałem do domu by jej się bliżej przyjrzeć. Tam ją nieco podczyściłem, zdezynfekowałem okładkę i z miejsca zakochałem się w tej pozycji i jej niezwykłych tekstach jakie zawiera. A teraz mogę na forum publicznie cieszyć się tą odratowaną książką i szczerze poleć by ją gdzieś odnaleźć i przeczytać. Szukajcie tej pozycji w bibliotekach i antykwariatach, a nie tak jak ja, biegając po śmietnikach. J Oto poniżej, ta charakterystyczna okładka, która zwabiła mnie jak muchę do… miodu ;-)

Co do treści, to jest to klasyczna antologia. Antologia, czyli z definicji wybór dzieł lub ich fragmentów, jednego lub wielu autorów, dokonany według określonych zasad i opatrzony zbiorczym tytułem. W rzeczywistości, są to krótkie teksty publicystyczne z okresu stanisławowskiego, traktujące o wielu ciekawych i fascynujących tematach jakimi żyli wówczas ludzie. Testy te ukazywały się drukiem w ówczesnej, raczkującej dopiero prasie lub były specjalnie drukowane i rozpowszechniane przez ich autorów, tak samo jak idee jakie w sobie skrywały. Książka składa się właśnie z takich autentycznych krótkich form literackich, które autor opatrzył w bardzo rozbudowane przypisy i posegregował tematycznie na 10 grup. Oto tematy jakie można tam znaleźć: O reformę państwa, Głosy i komentarze obywatelskie, Sprawa chłopska, Miasta i mieszczanie, Prawa dla żydów, Edukacja i wychowanie, Potrzeba silnej armii, Duchowieństwa-różnowiercy-tolerancja, Obyczaje oraz Nauka-książki-teatr-muzea. Jak widać bardzo szeroki zakres i spory ładunek autentycznej wiedzy. Trzeba też dodać, że nie są to jakieś przypadkowe utwory, ale to publicystyka najlepszej próby i ogromnej wartości. O czym świadczy nie tylko szeroka tematyka, ale również znane nazwiska autorów, że wymienię tylko takich jak: Stanisław Konarski, Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Andrzej Zamoyski, Franciszek Salezy Jezierski, Ignacy Krasicki, Adam Kazimierz Czartoryski, Franciszek Bohomolec, Józef Wybicki i wielu innych, często bezimiennych.

Ciekawym elementem tamtych czasów był fakt, że znaczna cześć publicystyki była tworzona anonimowo lub pod pseudonimami, które znali tylko ludzie wtajemniczeni. Szczególnie proza polityczna, gdzie nikt oficjalnie nie chciał się wychylać ze swoimi poglądami. Było to spowodowane faktem, że większość z tekstów była w pewien sposób krytyczna i nawoływała do zmian lub nawet reform. Chociażby pierwszy tekst z rozdziału „O reformę Pastwa”, którego autorstwo przypisywane jest Stanisławowi Konarskiemu, a który ukazał się w Monitorze Warszawskim jako bezimienny „List obywatela do sąsiada w służbie wojskowej zostającego”. Tego typu anonimowe listy były charakterystyczne dla tego czasu, do tego stopnia że często występowanie jawne uznawano za rzecz wręcz niestosowną. Co ciekawe, w ten sam sposób na zawarte w tych tekstach tezy odpowiadali z krytyką ich adwersarze. Więc na list jednego obywatela , zawsze znalazł się jakiś inny „list” innego „obywatela”, który miał odmienne poglądy i nie wahał się nimi podzielić. Tak publikowali najwięksi tych czasów, a miedzy nimi nawet… sam król Stanisław August. Jak dodamy do tego fakt, że teksty te trafiały tylko do wybranej grupy społecznej, tej która umiała czytać ze zrozumieniem i podejmowała decyzje, to dojdziemy do wniosku, że 500 sztuk prenumeraty największej gazety na ogromnym terytorium I Rzeczpospolitej, to i tak wielki wyczyn. Te i inne smaczki znajdziemy właśnie we wstępie i przypisach autorstwa Zbigniewa Golińskiego. Zachęcam, bo to rzadka możliwość obcowania z oryginalnym tekstem z epoki, która porusza wiele ciekawych wątków, których próżno szukać w innych opracowaniach na temat okresu SAP.

Ostatnia pozycja z grupy publikacji ogólnych jaką polecam, to całkiem aktualna pozycja z Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, wydana pod tytułem „Zmierz i Świt. Stanisław August i Rzeczpospolita 1764-1795”. Ta niezbyt gruba, bo jedynie 200-stronicowa książka jest podsumowaniem konferencji naukowej, która odbyła się w 28 listopada 2014 roku w Łazienkach Królewskich w Warszawie. Treść stanowi zbiór 13 niedługich referatów, których zróżnicowana tematyka pozwala nam na poznanie wielu interesujących zagadnień związanych z Polską w II połowie XVIII wieku. Z niektórymi wątkami i informacjami zetknąłem się po raz pierwszy, co zawsze jest dobrym powodem do lektury i dalszego pogłębiania tematu. Z numizmatycznego punktu widzenia, szczególnie zainteresował mnie referat „Świętowanie rocznic królewskich na forum Sejmu Czteroletniego (urodziny, imieniny, elekcja, koronacja). Medale i okolicznościowe żetony z okresu SAP mają dla mnie szczególna magię i wysoko je sobie cenię, stąd zawsze chętnie szukam informacji o uroczystościach które uświetniały. Kiedyś być może napiszę na ten temat nieco więcej. Jest też kilka ciekawych tekstów traktujących o osobie króla. Dla przykładu, Aleksandra Antoniewicz w tekście „Miedzy Olimpem Wawelu a Hadesem Wołczyna” ciekawie pisze o czarnej legendzie Stanisława Augusta w społeczeństwie okresu międzywojennego II RP. Opisuje między innymi liczne perypetie związane z pogrzebem szczątków ostatniego króla. Znajduje w tym krótkim tekście, wiele konkretnych przykładów na to, jak tworzyła się niepochlebna legenda króla-zdrajcy. Na uwagę miłośników historii zasługuje również ciekawy referat Piotra Skowrońskiego „Trudno przeciwko wodzie płynąć. Ignacy Twardowski w okresie I rozbioru Polski.” To interesujący tekst o niezwykle ważnym momencie naszej historii, napisany na podstawie listów jakie pisali do siebie wpływowy magnat, hetman koronny Jerzy August Mniszech oraz wojewoda kaliski Ignacy Twardowski. Twardowski był protegowanym magnata i został zarządcą jego stołecznego majątku w latach kiedy ten przebywał w swoich posiadłościach w Dukli. Autor na podstawie źródeł pisanych z epoki, rysuje nam barwny obraz politycznych rozgrywek i tajemnych targów w wyższych sferach władzy, jakie miały miejsce w burzliwym okresie kiedy decydowały się losy I rozbioru Rzeczpospolitej. Interesująca pozycja, dając obraz funkcjonowania chorego organizmu władzy państwowej. Pozostałe referaty również mają swoją wartość poznawczą i warto się z nimi zapoznać. Dla badaczy tego okresu i osób zainteresowanych pogłębianiem swojej wiedzy, wartościowe będą liczne źródła na których opierają się te teksty, bo bardzo często dostęp do dobrych źródeł jest kluczowy w sztuce lepszego poznania dawnych czasów. Osobiście nauczyłem się serio podchodzić do przypisów w czytanych książkach, ponieważ często pozwalają mi pójść dalej „za nitką do kłębka” i dzięki nim często natrafiam na kolejne interesujące źródła i nieznane mi wcześniej publikacje. Tak to działa w moim przypadku, może i w Waszym się to sprawdzi J. Na zakończenie prezentuję okładkę opisywanej książki, żeby łatwiej było Wam ją gdzieś wypatrzeć.
I mógłbym tak pisać o kolejnych pozycjach wartych przeczytania, które sobie przygotowałem, ale moje wpisy mają być krótsze. Dlatego wstrzymam się na tym etapie i z rekomendacją kolejnych 5 książek wrócę do Was już za tydzień. W końcu kwarantanna z powodu koronawirusa ma potrwać minimum dwie niedziele, dlatego nie warto się spieszyć i nie ma co od razu „przeczytywać” wszystkiego, bo później nic nam nie zostanie. Pozdrawiam wszystkich czytelników, trzymajcie się zdrowo i nie wychodźcie z domów bez specjalnego powodu. A na koniec zapraszam do polubienia strony "Srebrne monety SAP i inne pasje..." na facebooku. Tu link LINK DO FACEBOOKA