Dlatego dziś, dla odmiany będzie nieco spokojniej i mniej kontrowersyjnie. Co jednak nie znaczy, że nudno. O nie, jak wiecie nie cierpię nudzić się przy pisaniu i jak mnie temat nie „kręci” to sobie go odpuszczam. Jednak teraz, mając na uwadze naszą niezbyt ciekawą sytuację spowodowaną koronawirusem, pozwolę sobie ten fakt wykorzystać i nawiązać do czasów Stanisława Augusta. Zdecydowałem się na historię ku pokrzepieniu serc, którą będzie krótka opowieść o sytuacji jaka przydarzyła się w Warszawie w roku 1770, kiedy to w czasach SAP stolica wygrała walkę ze śmiertelną zarazą. Tak właśnie powstał poniższy tekst, który stanowi w pewnym sensie powrót do pisania o konkretnych monetach. A to jak wiadomo, jest solą tego bloga, więc mimo niesprzyjających okoliczności przyrody, uznałem iż warto ten wysiłek ponieść J
Zastanawiając się chwilę, jak powiązać temat numizmatyczny z zarazą i płynnie przejść od historii, do opisywanej monety wybrałem drogę na skróty. Dwuzłotówka z rocznika 1770 to bardzo ciekawa moneta, jednak nie ma się co oszukiwać – o jej wyjątkowości stanowi głównie rewers, gdzie mamy do czynienia z wariantami charakterystycznymi dla różnych stempli. W tym samym czasie, po stronie awersu nie będzie działo się zbyt wiele. Jak pisałem już nie raz, przy podobnych okazjach opisując kolejne roczniki dwuzłotówek, portret królewski nanoszony był na stempel za pomocą jednoczęściowego puncenu. Przez lata rytownik używał jedno i to samo narzędzie wykonane zręczną ręką medaliera Filipa Hollzhausera, co praktycznie eliminuje występowanie odmian portretu władcy i sprawia, że moje analizy tej strony krążka związane są zwykle z interpunkcją lub nielicznymi pomyłkami w liternictwie. Akurat w dziś omawianym roczniku, na awersie nie stwierdziłem tego typu zasadzek. Dlatego już na wstępie możemy przyjąć, że mimo kilkunastu stempli jakie zużyto do wybicia tytułowego rocznika, na awersie mamy do czynienia z jedną dominującą odmianą. Jednak żeby nie było aż tak nudno, to właśnie z tą stroną postanowiłem się trochę zabawić w programie graficznym by nawiązać do dzisiejszej historii.
Bo jeśli opisuję awers monety SAP, to oczywiście na centralnym miejscu znajduje się król Stanisław August. A z drugiej strony, jak zaraza to… wszechobecne maseczki. Przygotowałem więc samodzielnie dwie odmiany „awersów z czasów zarazy”, na których niezbyt miłościwie nam wówczas panujący król (o tym, nieco później), skrywa swoje oblicze przed zarazkami i prezentuje się poddanym w efektownych maskach.
A skoro w tych czasach monety miały również wydźwięk propagandowy, to uznajmy, że takie awersy byłoby dobre dla profilaktyki ochrony zdrowia. Monety z królem w masce, propagowałby unikanie kontaktów w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się zarazy w kraju. Maski mogły by mieć również głębsze, mniej oczywiste znaczenie. Jak wiadomo, akurat w roku 1770 w najlepsze trwała Konfederacja Barska, czyli „na skróty”, powstanie przeciwko Rosji. A jak wbrew moskalom, to też przeciwko Poniatowskiemu, który cały w rozterkach stał wówczas w rozkroku pomiędzy rozsądnym popieraniem rosyjskiej potęgi, a prywatną dumą narodową i marzeniami o niepodległości. Zachowanie mojego ulubionego władcy w tych czasach było dosyć dyskusyjne i nie przysparzało mu to popularności. Czego dowodem niech będą fakty pozbawienia go korony przez konfederatów i ogłoszenie w kraju bezkrólewia oraz późniejsza próba jego porwania i uwięzienia. Stanisław August nie czuł się w tym okresie komfortowo i pewnie chętnie ukryłby twarz za zasłoną odgradzając się od piętrzących się przed nim problemów. I tu mamy dla niego rozwiązanie – jest zaraza, to należy ją wykorzystać do własnych celów. Można odnieść wrażenie, że i w naszych czasach rządzący grają koronawirusem, wykorzystując go do bieżącej polityki. Stąd nie dziwi, że wzorzec ten był już znany i od wieków powielany. W naszym kraju pod tym względem zmieniło się nie wiele. Ale dość już tych czczych dyskusji, oto poniżej moje 2 propozycje na nowe odmiany awersów dwuzłotówki z rocznika 1770. Obie w wersji „moneta z czasów zarazy”.
Ciekawe, która wersja przypadłaby władcy do gustu? Prosta maseczka
chirurgiczna z XXI wieku na majtkowej gumce. Czy raczej ta z dawnych czasów, czyli
solidna maska lekarza z okresu walki z dżumą, używana od XVII do XIX wieku. Wolę
myśleć, że wybrałby tą złowieszczą maskę w formie dziobatego ptaka, które były
charakterystyczne w czasach zarazy, bo w ten sposób oznaczało się medyków mających
styczność z chorymi na nieuleczalną „czarną śmierć”. Można nawet zaryzykować tezę,
że obie wersje awersu przedstawiają strój ochronny lekarzy. A, że personel
medyczny w obecnych czasach zasługuje na szczególny podziw i podziękowania za
swoją ciężką służbę w obronie naszego życia, to korzystając z okazji i mając
nadzieję, że niejeden medyk po pracy jest miłośnikiem numizmatów ostatniego
króla, przekazuje im gorące i szczere podziękowania. Jesteście bohaterami
naszych czasów J.
A teraz już idziemy dalej. Najpierw będzie krótka opowieść o tym jak w 1770 roku Warszawa oparła się zarazie a potem przejdziemy do analizy rewersów tytułowej monety. Historia, którą dziś chciałbym opowiedzieć wydarzyła się naprawdę. Jak wiadomo od początku panowania Poniatowskiego, kraj był z trudnym położeniu. Praktycznie każdy rok przynosił Rzeczpospolitej coraz to nowe klęski i niepowodzenia. Nie inaczej było w roku Anno Domini 1770. Wówczas to w najlepsze trwały niepokoje związane z powstaniem szlacheckim w obronie wiary i niepodległości, zwanym powszechnie Konfederacją Barską. Walki prowadzone były w stylu partyzanckim, co pozwalało szlachcie przez kilka lat skutecznie unikać otwartych starć z zawodową armią rosyjską. Dysproporcja w wyszkoleniu walczących wojsk była tak wielka, że tylko atakowanie z doskoku (a najlepiej, od tyłu) było w miarę skuteczną strategią patriotycznego podziemia. To bardzo ciekawy wątek, ale dziś nie o tym, bo czeka na nas kolejna plaga jaka w 1770 nawiedziła nasz kraj. Swoje żniwo, już po raz kolejny w XVIII wieku, zbierało „morowe powietrze”, czyli po naszemu dżuma.
Pierwsze ogniska choroby pojawiły się już w 1768 w Mołdawii
podczas wojny rosyjsko-tureckiej.
Nosicielami choroby byli tureccy jeńcy, przy
czym występowanie dżumy na terenach Imperium Osmańskiego było wówczas powszechne.
Pierwsze przypadki zarazy na ziemiach polskich to początek 1769 r. Natomiast w roku
1770 zaraza obejmowała już niemal cały Wołyń i Podole. Szybko rozprzestrzeniała
się na północny-zachód, docierając do Briańska na granicy z dzisiejszą Białorusią
i realnie zagrażając pozostałym terenom Rzeczpospolitej. Nie był to oczywiście
pierwsza tego typu plaga. Poprzednia zaraza z początków XVIII wieku
zdziesiątkowała liczne polskie miasta. Śmiertelność dochodziła do 50%
populacji, stąd powracające po ltach zagrożenie, potraktowano w kraju bardzo
poważnie. Szczególnie konkretnie do zarazy przygotowywała się nasza stolica,
tworząc specjalną infrastrukturę medyczną na wypadek lawinowego wzrostu liczby zachorowań.
Jednak projektem z którego najbardziej pamiętamy ten okres nie były wcale
szpitale, a stały się nim, tak zwane okopy Lubomirskiego. Były to wały ziemne
wysokie na około 170 centymetrów, którymi szczelnie otoczono miasto, tworząc
swoisty kordon sanitarny. Warszawa została okopana odgradzając się od
przedmieść, a dostęp do stolicy został ograniczony do kilkunastu miejsc
kontrolowanych przez służby. Te miejsca, które w późniejszych latach
przekształciły się w miejskie rogatki, zostały wyposażone w załogi wojskowe i
ściśle kontrolowały przepływ ludności. To inżynierskie przedsięwzięcie przeprowadzone
było z niespotykanym wcześniej rozmachem, pod egidą marszałka wielkiego
koronnego Stanisława Lubomirskiego. I stąd pochodzi nazwa tych wałów. Obok prezentuję
portret magnata spod pędzla Marcello Bacciarellego.
5 października 1770 Marszałek Wielki Koronny Stanisław Lubomirski wydał następujące obwołanie. Obwołanie, czyli takie ustne obwieszczenie, które było zrozumiałe również dla większości obywateli, czyli niepiśmiennej ludności miasta.
Szerząca się w państwach Rzeczypospolitej morowa zaraza, miejsca
nawet odległe nieubezpieczone łatwo zasięgać mogąca, każdemu powszechnym grozi
nieszczęściem. Przeto troskliwością obywatelów miejsca tego i chęcią brania się
do jak najprędszego ratunku zagrzany z obowiązków Urzędu mego Marszałkowskiego,
mając w czułości, by miasto rezydencji JKMci, Warszawa, a w nim umieszczeni
obywatele ochroną swoją, ile możności, znajdowali, te najdokładniejsze
wynajduję być środki, aby ku tym pewniejszemu i ubezpieczeniu i łatwiejszemu
podróżnych i kupców przybywających z miejsc odległych rozeznaniu, towarów zaś i
fantów wszelkich rewidowaniu i okurzaniu, a podejrzanych osób niedopuszczeniu,
lub kwarantann odprawowaniu, toż miasto okopać, do czego gdy łatwiejsze, ile
bez funduszu, nie wynajdują się sposoby, a czas przynaglający i trwoga samychże
obywatelów, chętnie do działania tej czynności skłaniających się, prędkiego
wymaga uskutecznienia.
Odezwa do ludzkości, jakiej z pewnością i dziś nie
powstydziłby się wygłosić nasz aktualny Prezydent Andrzej Duda. Szczególnie drugie zdanie może imponować swoją wielokrotnie złożoną formą. Tak, to nawet ja zdań nie przeciągam, mimo że stawiając kolejny przecinek mam nieodparte wrażenie, że niepotrzebnie przesadzam i powinienem to zdanie podzielić na dwa krótsze (minimum). Jest dobry wzorzec,
mogę się więc zainspirować J.
Sam Lubomirski to równie barwna postać i mam nadzieję, że kiedyś będzie okazja napisać więcej o jego roli i polityce jaką prowadził w tamtych czasach. Wracając jednak do okopów, to mimo tego, że umocnienia te nie miały charakteru militarnego, to znając kolejne trudne losy naszego kraju nietrudno zgadnąć, że już niedługo przydały się jako podstawa umocnień wojskowych do obrony Warszawy. Jednak i w roku 1770 ośrodek władzy zlecając budowę kordonu wokół miasta, bał się nie tylko zarazy ale również pragnął się odgrodzić od trwającego powstania szlachty. Konfederaci walczyli również na niedalekim Mazowszu i łatwo można było sobie wyobrazić przeniesienie walk na ulice miasta. W tamtym okresie najbardziej obawiano się wichrzycieli, którzy przybędą do miasta żeby podburzać ludność polską do przyłączenia się do powstania. Tym samym okopy były na rękę ówczesnej władzy, a nawet można uznać, że zaraza spadła „z nieba” rządzącym. Wszelkie analogie do dzisiejszego stanu III Rzeczpospolitej są niezamierzone. Mimo tego występują J. Tu warto dodać, że cała historia posiada happy end i w efekcie stolica w 1770 roku obroniła się przed zarazą. Dżuma tym razem nie doszła do Warszawy, na co zdecydowany wpływ miała sroga zima, która sprawiła, że ludzie nie przemieszczali się zbyt intensywnie i ogniska choroby naturalnie wygasły. Można napisać, że okopy pośrednio przyczyniły się do tego stanu rzeczy. Co więcej kordon sanitarny odegrał również ważną rolę w zakończeniu konfederacji. To między innymi z powodu ograniczonego dostępu do miasta i kontroli przepływu ludności, nie powidła się śmiała próba porwania Stanisława Augusta. Porywacze mieli utrudnione zadanie i ogromne problemy w opuszczeniu miasta, co przełożyło się na fiasko misji i uratowanie króla z rąk konfederatów. Królobójcy (nawet ci nieskuteczni), nie mieli wówczas łatwego życia i wszystkie dwory stanęły murem za swoim królewskim bratem z Warszawy. To przyczyniło się do rychłego upadku konfederacji i zakończeniu walk zbrojnych. Jak widać okopy Lubomirskiego spełniły szereg ważnych funkcji w ówczesnej stolicy. Poniżej ilustracja z przebiegu umocnień, zbudowanych na fundamentach kordonu z 1770 roku.
A więc na początek tradycyjne zdjęcie poglądowe obu stron. Tym razem prezentuję czytelnikom bloga, awers bez wpływu mojej fantazji i możliwości programu Paint. Natomiast nad rewersem spędzimy jeszcze chwilkę w dalszej części tekstu.
Wszystkie różnice jakie zaobserwowano znajdują się na rewersie, dlatego nie będę już po raz kolejny wracał do opisywania awersów. Poprzestanę na podstawowych informacjach. Awers, jak można zobaczyć choćby na powyższych zdjęciach jest charakterystyczny dla ośmiogrszówek z tego okresu mennictwa. Centralnie znajduje się tam popiersie Stanisława Augusta w typie 1, obowiązującym w rocznikach 1766 – 1782. Napisy otokowe z tytulaturą królewską STANISLAUS AUG.D.G.REX POL.M.D.L. są również standardowe dla tego nominału. Tyle na temat głównej strony monety, a teraz czas na rewersy.
Tych będzie do opisania kilka. W katalogu zostały wyznaczone 4 i opisane jako odmiany. Jak wiadomo, ja stoję na straży tezy, iż odmianami w numizmatyce okresu SAP (i nie tylko…) nazywamy jedynie te najistotniejsze różnice w rysunku stempla (jak np. popiersia, herby, czy inicjały intendenta mennicy), a wszelkie drobniejsze różnice – jak w tym przypadku – kropki w interpunkcji, są tylko wariantami tej strony monety. Nie mylić z wariantami stempla, gdyż niejednokrotnie udowodniłem w poprzednich analizach, iż na jeden wariant monety często składa się po kilkanaście niemal identycznych stempli. Stempli, które na siłę można by od siebie odróżnić. Jednak z numizmatycznego puntu widzenia, ta wiedza nie ma wielkiego znaczenia i może służyć jedynie do policzenia liczby narzędzi i lepszego poznania ówczesnych technik menniczych. Idąc tym tropem, należy na początek stwierdzić, że z mojego punktu widzenia, błędem jest papugowanie za katalogiem Parchimowicza i każdej zauważonej przez autorów różnicy przypisywać rangę odmiany. Ten sposób tworzenia katalogu zrównuje istotne różnice w wizerunku jakimi były niewątpliwie odmienne punce herbów z tak ulotną cechą jaka jest interpunkcyjny znak w postaci kropki. Tym sposobem w najnowszym katalogu opisane zostały 4 odmiany dwuzłotówki z 1770, a ja poszedłem własną drogą i wyszło mi trochę inaczej…
Według mojej wiedzy, na rewersach w roczniku 1770 mamy trzy odmiany i wszystkie one powstały dzięki temu, że do sporządzenia stempli użyto trzech różnych punc orłów. Orzeł jako herb Korony jest elementem istotnym, stąd nie ma wątpliwości, że zasługuje na to, aby jego różne wyobrażenia nazywać osobnymi odmianami. I na moim blogu to już reguła, że staram się te różnice w orłach dostrzegać i prawidłowo je opisywać. Nie będę oryginalny i herby otrzymały ode mnie nazwy związane z wielkością, jako cechą najlepiej widoczną i najłatwiejszą do obiektywnego opisania. I tak, mamy „DUŻY ORZEŁ”, „ŚREDNI ORZEŁ” i „MAŁY ORZEŁ”. Punce te są bardzo ciekawe i przewijają się w tym okresie na różnych monetach SAP z mennicy warszawskiej. Zanim jednak uchylę rąbka tajemnicy i bardziej scharakteryzuje ich niezwykłość, to na początek zapraszam na rodzinne zdjęcie. Poniżej ilustracja na której przedstawiłem je obok siebie, w taki sposób by lepiej było widać różnice.
Dla dwuzłotówek SAP z tego okresu, podstawową puncą herbu
jest „DUŻY ORZEŁ”. To narzędzie było wykorzystywane do produkcji wszystkich stempli
rewersów monet dla tego nominału od roku 1767 aż do 1785. Dlatego nie będziemy
się na nim koncentrować, bo tu akurat nic niezwykłego nie odkryjemy. Tym
sposobem jasne się stało, że ciekawostki dotyczą dwóch pozostałych orłów. Bo
skoro na wszystkich monetach ośmiogroszowych używano jednego wzoru orła, to jakim
cudem w roczniku 1770 użyto aż trzech różnych. Jest to jedyny przypadek w
okresie SAP, a zarazem pierwsze i ostatnie wykorzystanie tych konkretnych dwóch
narzędzi do sporządzenia stempli dwuzłotówek. To ogromna ciekawostka związana
wyłącznie z rocznikiem 1770. Jaki był powód użycia odmiennych punc, trudno dziś
dociekać. Podstawowy orzeł był w użyciu w kolejnym roczniku, więc w 1770 nie
wchodzi w grę utrata narzędzia. Być może była jakaś drobna awaria, która
uniemożliwiła czasowe wykorzystanie tej puncy i trzeba było się ratować tym co
„pod ręką”? Ale tu wchodzimy w gdybologię i nie są to dzisiaj informacje
możliwe do rzetelnego potwierdzenia, więc nie brnę dalej…
Zadajmy sobie pytanie skąd pochodziły te dwie dodatkowe punce? Jeśli nie pochodzą z dwuzłotówek, to skąd się wzięły? Odrzucam teorię, że oba niezwykłe orły zostały wykonane specjalnie do jednokrotnego użycia i później zaniechano ich użytkowania. Dlatego skoncentruje się na poszukaniu innych monet, gdzie znajdziemy znajome wizerunki. Pewnie nawet opisywałem niektóre z nich na tym blogu J. Idźmy po kolei. Herby ze "ŚREDNIM ORŁEM” możemy spotkać na złotówkach. Między innymi występuje na opisywanym przez mnie najliczniejszym roczniku 1767. Za jego pomocą bito także czterogroszówki w latach 1768, 1769, 1771 i dalej…aż do 1786. Jak widać, jest to podstawowa punca herbu jaką w mennicy używano do produkcji stempli do złotówek Poniatowskiego. Co ciekawe, w roczniku 1770 nie wybijano w ogóle złotówek, więc narzędzie było przechowywano bezczynnie i może dlatego właśnie zostało użyte. Czyżby wyjaśniła się jedna z tajemnic? J Być może, ale dla zasady muszę nadmienić, że ten sam wizerunek orła widnieje na trojakach bitych w miedzi. I to nie tylko w 1770, więc określenie tej puncy jako nieużywanej jest nieco na wyrost. Czy mogła być to ta sama punca? Chyba tak. W tym okresie dwuzłotówki, złotówki i trojaki maja niemal identyczna kompozycje rewersu. Średnice monet też są zbliżone (29 i 26 mm) więc można uznać, że narzędzia do produkcji stempli mogły być używane zamiennie. Moim zdaniem stemple złotówek i trojaków, które mają identyczną średnice po 26 mm, mogły być tworzone tym samym narzędziem. A na to, że czasem można było coś w tym układzie zmienić jest właśnie dowód w postaci przypadku ze „ŚREDNIM ORŁEM” na dwuzłotówce 1770.
Teraz czas na „MAŁY ORZEŁ”. Tu pójdzie szybciej bo mamy już „wydeptane” ścieżki i pójdziemy po śladach. Na innych rocznikach dwuzłotówek nie znajdziemy tej puncy, zatem trzeba udać się na mniejsze nominały. W złotówkach, również nie jest to popularne narzędzie i możemy je odnaleźć dopiero na rzadkiej odmianie czterogroszówek w roczniku 1769 o których niedawno pisałem i tekst ten można odnaleźć po prawej stronie bloga. Mały orzeł znajdziemy jeszcze tylko w roczniku 1774, w którym użyto stemple z 1769 i przebito dwie ostatnie cyfry daty. Zatem można uznać, że było to narzędzie używane w roku poprzedzającym powstanie dwuzłotówek z 1770. A skoro złotówek w tym roczniku w ogóle nie bito, to z pewnością punca „MAŁY ORZEŁ” nie była jeszcze wyeksploatowana i była na stanie mennicy. Pewnie dlatego została użyta jak przyszła taka potrzeba. Monet dwuzłotowych z 1770 tej odmiany orła zachowało się stosunkowo dużo i można je spotkać na kolekcjonerskiej drodze, gdyż nie są to jakieś „białe kruki”. Kończąc temat niezwykłych punc, muszę dodać, że to narzędzie również w 1769 używane było do produkcji stempli trojaków. Zatem jest to dosyć podobna historia, jednak odmiany z „MAŁYM ORŁEM” są dla złotówek i trojaków dosyć rzadkie.
Ok, to mamy z grubsza omówiony temat odmian rewersów i jasne jest, że mamy trzy odmiany związane z orłami. W ramach jednej z tych odmian, występuje kilka wariantów i sprawa się ponownie komplikuje. Jednak tylko na chwilę, gdyż warianty te związane są jedynie z interpunkcją i dotyczą wyłącznie odmiany z „DUŻYM ORŁEM”. Warto dodać, że zostały całkiem dobrze opisane w katalogu. Określmy zatem 4 punkty kontrolne, żeby te warianty od siebie oddzielić.
Punkty kontrolne dla rewersów dwuzłotówki z 1770:
- „a)” KROPKA lub DWUKROPEK po wyrażeniu COL
- „b)” KROPKI lub BRAK KROPEK po inicjałach IS intendenta
mennicy
- „c)” KROPKA lub BRAK KROPKI po cyfrze 8 odnoszącej się do
nominału
- „d)” PRAWY KONIEC GAŁĄZKI POD WIEŃCEM lub NAD NIM
Poniżej trzy warianty dla ODMIANY 1 z „DUŻYM ORŁEM” na zbliżeniu, z zaznaczonymi punktami kontrolnymi żeby wychwycić różnice.
Ten ostatni punkt kontrolny „d)” związany z zakończeniem
wieńca, jest najlepiej widoczny na porządnie zachowanych egzemplarzach. Na dwuzłotówkach
w słabszych stanach, nie jest już tak „różowo” i mógłby zostać uznany jako niezamierzony
błąd stempla. Prawdą jest jednak, że jeśli ta część monety jest dobrze
widoczna, to pozwala nam bezbłędnie określić wariant, więc mimo pewnych
zastrzeżeń co do uniwersalnej użyteczności, zdecydowałem się, że jednak
pozostawię go na liście cech, które pozwalają odróżnić poszczególne warianty. Warto
dodać, że tym razem, wyjątkowo nie kazałem nikomu liczyć listków po obu
stronach wieńca. Uznałem, że punkty jakie zaproponowałem, już dostatecznie
charakteryzują poszczególne rewersy i nie ma sensu tego nadmiernie komplikować.
Podsumowując cały rocznik. Mamy 3 odmiany związane z herbem (orłami). W ramach ODMIANY 1 z „DUŻYM ORŁEM” mamy 3 warianty rewersu, pozostałe odmiany nie posiadają wariantów. Dodając to wszystko do siebie, otrzymujemy 5 unikalnych rewersów, które jak jakiś kolekcjoner się uprze, to może sobie zebrać. Czas zatem na zbiorcze zestawienie w czytelnej formie oraz wspólne zdjęcie wszystkich rewersów obok siebie.
I teraz już czas na tradycyjne wyliczenia i tabelki
związane z analizą statystyczną zlokalizowanych przez mnie monet. Do napisania
tego tekstu, udało mi się zgromadzić 42 zdjęcia unikalnych monet dwuzłotowych z
rocznika 1770 i na tej podstawie w dalszej części pokuszę się o podzielenie
nakładu i amatorskie wyznaczenie stopni rzadkości.
Na dobry początek tabelka z wariantami monet do zebrania,
która łączy ze sobą odmiany/warianty awersu i rewersu. Tym razem jest to dość
proste, bo uznaliśmy że awers na dwuzłotówkach nie ma żadnych odmian i
wariantów, stąd tabelka nam się zdecydowanie wypłaszacza. To dobrze dla
czytelności wyników. Zestawienie prezentuję poniżej.
Jak widać, nic się przez 5 minut nie zmieniło i w sumie
mamy 5 wariantów monet do zebrania, zdeterminowanych różnicami na rewersie.
Zobaczmy teraz ile każdego wariantu napotkałem badając próbę 42 monet. Poniżej
tabelka z rozkładem procentowym.
Od razu widać, że mamy liderów pod względem ilości oraz
zdecydowanie rzadsze kombinacje. Co ciekawe najwięcej, bo aż 43% monet jakie
spotkałem analizując stemple w tym roczniku, miało tego unikalnego „MAŁEGO
ORŁA”. Widocznie stempel został wykonany wyjątkowo porządni i posłużył do
wybicia znacznej ilości monet, którymi teraz możemy się cieszyć zbierając ten
temat. Na drugim biegunie monety ze „ŚREDNIM ORŁEM”. Właściwie powinienem
napisać „moneta”, ponieważ w próbie napotkałem tylko 1 sztukę z tej odmiany. To
od razu daje nam sporo informacji, dlatego zobaczmy jak zachowa się znany nam
nakład rocznika, wynoszący 359 089 egzemplarzy kiedy nałożymy na niego te
procenty, dzieląc go na poszczególne warianty. Oto co z tego wyszło.
I tu nie ma zaskoczenia, bo estymacja nakładu odnosi się
przecież bezpośrednio do procentów w badanej próbie. Jedno co zwróciło moja
uwagę to spory bo ponad 150 tysięczny nakład odmiany z „MAŁYM ORŁEM”. Jakoś
szczególnie dokładnie tego nie analizowałem (w rozumieniu mikroskopy i inne peryskopy…),
ale z tego co policzyłem, to prawdopodobnie „machnęli” go 3 stemplami. Trzema,
czyli standardowym kompletem narzędzi jak to się przyjęło w okresie SAP. Co
ciekawe, na jeden stemple wychodzi średnio po około 50 tysięcy egzemplarzy, co
dla dwuzłotówek jest imponującą ilością, plasującą produkcje w 1770 roku w
górnym limicie możliwości ówczesnych narzędzi menniczych.
OK, a teraz czas na katalogowe podejście do tematu i
opisanie wszystkich wariantów wraz z przykładowymi zdjęciami. No to cyk!
DWUZŁOTÓWKA z 1770
ODMIANA 1 / WARIANT 1
W katalogu monet SAP opisana jako 24.e2
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 1.1 - napis otokowy XL.EX.MARCA (I.S./ 8. GR.) PURA.COL: 1770.
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 1.1 - napis otokowy XL.EX.MARCA (I.S./ 8. GR.) PURA.COL: 1770.
Nakład łączny rocznika = 359 089
egzemplarzy
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 19% = 68 398 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R2
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 19% = 68 398 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R2
ODMIANA 1 / WARIANT 2
W katalogu monet SAP opisana jako 24.e
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 1.2 - napis otokowy XL.EX.MARCA (I.S./ 8 GR) PURA.COL: 1770.
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 1.2 - napis otokowy XL.EX.MARCA (I.S./ 8 GR) PURA.COL: 1770.
Nakład łączny rocznika = 359 089
egzemplarzy
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 7% = 25 649 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R3
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 7% = 25 649 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R3
ODMIANA 1 / WARIANT 3
W katalogu monet SAP opisana jako 24.e1
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 1.3 - napis otokowy XL.EX.MARCA. (IS/ 8 GR) PURA.COL. 1770.
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 1.3 - napis otokowy XL.EX.MARCA. (IS/ 8 GR) PURA.COL. 1770.
Nakład łączny rocznika = 359 089
egzemplarzy
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 29% = 102 597 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R2
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 29% = 102 597 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R2
ODMIANA 2 / WARIANT 4
W katalogu monet SAP nie opisana.
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 2.1 - napis otokowy XL.EX.MARCA. (IS/ 8 GR) PURA.COL. 1770.
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 2.1 - napis otokowy XL.EX.MARCA. (IS/ 8 GR) PURA.COL. 1770.
Nakład łączny rocznika = 359 089
egzemplarzy
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 2% = 8 550 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R4
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 2% = 8 550 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R4
W katalogu monet SAP opisana jako 24.e3
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 3.1 - napis otokowy XL.EX.MARCA (IS/ 8 GR) PURA.COL. 1770.
AWERS 1 - napis otokowy STANISLAUS AUG..D.G.REX POL.M.D.L.
REWERS 3.1 - napis otokowy XL.EX.MARCA (IS/ 8 GR) PURA.COL. 1770.
Nakład łączny rocznika = 359 089
egzemplarzy
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 43% = 153 895 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R2
Szacowany rozkład wariantu w roczniku = 43% = 153 895 sztuk
Szacowany stopień rzadkości = R2
Na tym kończę opis tytułowej monety. Mam
nadzieję, że nie zanudziłem i miłośnicy monet SAP znajdą w tym tekście użyteczne
informacje, które będą mogli wykorzystać do rozwoju swojej kolekcji.
Podsumowując udało mi się usystematyzować wiedzę o dwuzłotówce z 1770 i po raz
pierwszy opisać nową odmianę ze „ŚREDNIM ORŁEM” na którą prawdopodobnie, nikt przede
mną jeszcze nie zwrócił uwagi. Zawsze to jakieś nowe, drobne odkrycie i kolejny
kroczek do lepszego poznania mennictwa ostatniego króla elekcyjnego.
